Casus levensvragen: ‘Ik voel dat dit oudere echtpaar erdoorheen zit’ –  Nursing

Nursing Magazine nr 12, 11 december 2021

Meneer De Pauw is boos omdat hij door zijn nierproblemen en chronische buikpijn alleen maar thuis zit. ‘Waarom overkomt me dit?’ Hij reageert zich af op zijn vrouw. Wijkverpleegkundige Sanne Lavrijsen schakelt een geestelijk verzorger in.

Meneer De Pauw (88) krijgt al een paar jaar zorg van het wijkteam. Na een ziekenhuisopname vanwege een flinke urosepsis kreeg hij een verblijfskatheter. Zijn nieren werken nog maar voor 25%.

De wijkverpleging komt 3 keer per week voor een blaasspoeling en 2 keer per dag voor de ADL. Meneer heeft ook vaak last van buikpijn. Daarvoor is nooit een oorzaak gevonden. De wijkverpleegkundigen vermoeden dat stress een rol speelt.

Meneer reageert nors en kortaf als de wijkverpleging er is. Wat ook opvalt, is dat mevrouw zich niet prettig lijkt te voelen. Als ze opendoet zie je de vermoeidheid zie je de vermoeidheid in haar gezicht, en diepe frons en verbeten trekken. Sommige collega’s voelen de spanning van het stel zodra ze over de drempel stappen. Wat is hier aan de hand? Kan het team meneer en mevrouw helpen?

Wat zijn levensvragen?

Bovenstaande casus komt van Sanne Lavrijsen, wijkverpleegkundige bij Zuidzorg (Zuidoost-Brabant). Sinds ze de opleiding palliatieve zorg volgt, herkent ze levensvragen sneller. ‘Het gaat om vragen als “Waarom overkomt me dit, wat betekent dit voor mij?” “Heeft mijn leven nog wel zin, hoe kan ik verder?” Mensen stellen dit soort vragen meestal niet zo letterlijk, daarom is de hulpvraag niet altijd duidelijk. In deze casus meende ik dat levensvragen speelden.’

Het gaat om vragen als: Waarom overkomt me dit, wat betekent dit voor mij?

Lavrijsen schakelt geregeld geestelijk verzorger Karin Seijdell in: ‘Mensen worstelen met levensvragen als hun leven ontregeld wordt door een bepaalde gebeurtenis, bijvoorbeeld een ongeneeslijke ziekte of verlies van een partner. Het kenmerk van veel levensvragen is dat er geen vast, objectief antwoord op te geven is omdat iedere situatie uniek is. Als geestelijk verzorger begeleid je de zoektocht van mensen naar zingeving.’

Geestelijk verzorger volledig vergoed

Geestelijk verzorgers zijn niet gelieerd aan een kerk, maar houden zich bezig met zingeving rond het leven, voor alle gezindten. Geestelijke verzorging thuis is een relatief nieuwe discipline in de eerste lijn. Sinds 2019 wordt de inzet van geestelijk verzorgers volledig vergoed voor thuiswonende mensen boven de 50 en mensen in de palliatieve fase en hun naasten. De samenwerking met onder andere de wijkverpleging moet op veel plaatsen nog groeien.

Uit onderzoek blijkt dat wijkverpleegkundigen problemen op dit gebied niet altijd signaleren.1 ‘Verpleegkundigen geven aan de tools hiervoor te missen,’ vertelt Seijdell. ‘Ook angst om verdriet of andere emoties los te maken en niet weten hoe daarmee om te gaan, speelt daarbij een rol.’

Meer tools voor omgaan met levensvragen
• Kijk voor praktijkvoorbeelden, filmpjes en instrumenten op pratenoverlevensvragen.nl.
• Ga naar geestelijkeverzorging.nl/thuis voor vragen over de mogelijke rol van geestelijke verzorging en hoe je die in de praktijk kunt aanvragen.

Het gesprek aangaan

Terug naar de casus. Lavrijsen probeert het gesprek aan te gaan, in eerste instantie met meneer. ‘Tijdens de verzorging vroeg ik hoe meneer zich voelde. Hij bleek vaak nachtmerries te hebben en wordt dan schreeuwend wakker. Zijn vrouw moet vervolgens veel moeite doen om hem rustig te krijgen.’

Mevrouw probeert ze te spreken als meneer niet in buurt is. ‘Hij krijgt 2 keer per week een blaasspoeling in de slaapkamer. Ik had dan in de woonkamer de gelegenheid om met mevrouw alleen te praten. Ik vroeg bijvoorbeeld: “Ik zie dat u moe bent. Heeft u slecht geslapen? Hoe voelt u zich nu?”

Geestelijke verzorgers zijn niet gelieerd aan een kerk, maar houden zich bezig met zingeving rond het leven

Gaandeweg vertelde mevrouw dat zij er psychisch doorheen zat. Als de wijkverpleging er was, hield haar man zich enigszins in, maar verder bleek hij veel te mopperen en te schelden. Hij was boos vanwege alle klachten die hij had. Hij kon niet meer in de tuin werken of eropuit gaan. Hij vroeg zich af waarom hem dit overkwam.

Meneer reageerde zijn gevoelens af op zijn vrouw. Zij kon niets goed doen en kreeg de hele dag de wind van voren. Ze mocht ook nergens heen; boodschappen moesten in een kwartier gedaan zijn. Mevrouw is timide en liet het allemaal maar gebeuren. Maar wij zagen dat ze gekweld werd door zijn gedrag.’

Gouden vraag

Wat is de gouden vraag die je als verpleegkundige aan mevrouw zou kunnen stellen? Karin Seijdell: ‘”Vertel eens, wat betekent het voor u dat uw man zoveel moppert?” Met deze vraag nodig je mensen uit om zichzelf uit te spreken over de situatie.

Je krijgt dan een ander gesprek dan als je zegt: “Wat vervelend dat uw man zoveel moppert.” In dat geval valideer je alleen emoties. Mensen voelen zich gezien, maar je hebt mogelijk geen vervolggesprek.’

Lavrijsen vervolgt: ‘Mevrouw zou baat kunnen hebben bij een dag voor zichzelf. Onze poging om meneer naar de dagbesteding te laten gaan faalde echter, omdat hij daar geen aansluiting vond. De kalmerende medicatie die meneer kreeg voorgeschreven had geen effect omdat hij deze niet consequent innam.

Ik dacht: hoe lang leven deze mensen nog? Misschien 10 jaar? Voor mevrouw is het een kwelling om nog jaren zo door te gaan. Wij besloten een geestelijk verzorger in te schakelen om mevrouw te helpen met het gedrag van meneer om te gaan.’

Weerstand tegen geestelijk verzorger

De geestelijk verzorger biedt andere hulp dan een psycholoog of maatschappelijk werker (zie tabel). Seijdell: ‘Je kiest voor een geestelijk verzorger omdat die ruimte en aandacht biedt voor levensvragen. Omgaan met de situatie staat bij mevrouw De Pauw op de voorgrond.

Een maatschappelijk werker behandelt vooral sociaalmaatschappelijke problemen, daar is hier geen sprake van. En een psycholoog komt in beeld als er sprake is van psychische problemen, bijvoorbeeld een depressie of verwardheid. Ook dat is hier niet aan de orde.’

Een geestelijk verzorger schakel je in bij een crisis, legt Seijdell uit. ‘De signalen daarvoor zijn niet altijd even duidelijk. In deze casus ging het niet om een acute situatie, maar om een stille ramp, een existentiële crisis. Als het leven van cliënten onder druk staat, kun je dus geestelijke verzorging inschakelen.’

Het kenmerk van levensvragen is dat er geen vast, objectief antwoord op te geven is omdat iedere situatie uniek is

Niet dat alle cliënten op de geestelijk verzorger zitten te wachten. ‘Ze hebben er vaak weerstand tegen. Ze denken dat het bedoeld is voor als je stervende bent of verbonden aan een kerk. Het kan helpen om te benadrukken dat geestelijk verzorgers er, ongeacht geloof, voor iedereen zijn.

Heeft dat geen effect? Cliënten zijn vaak wel geneigd om hulp te accepteren als je aangeeft dat het voor jou als verpleegkundige fijn zou zijn als er een keer een geestelijk verzorger langskomt. Omdat je merkt dat het voor jou lastig is om zorg te verlenen in de betreffende situatie.’

Hart luchten

Mevrouw De Pauw stond open voor een gesprek met Karin Seijdell; later nam Lavrijsen de gesprekken van haar over. Lavrijsen: ‘Ik heb eerst alleen met mevrouw afgesproken en heb nog steeds contact met haar. Ze vindt het fijn om af en toe bij mij haar hart te luchten. Dat geeft haar moed om weer verder te gaan. Bovendien voer ik nu ook gesprekken met meneer erbij. Ik probeer ze met elkaar in gesprek te laten komen over thema’s als ouderdom, afhankelijkheid en levenseinde. Hij vindt dat ook prettig. Meneer zegt nu zelfs liefdevolle dingen tegen zijn vrouw, bijvoorbeeld dat hij blij met haar is.’

Wanneer schakel ik geestelijke verzorging in?

Bekijk hier de beslisboom ‘Wanneer schakel ik aanvullende ondersteuning in?’ op geestelijkeverzorging.nl

Zo spoor je levensvragen op

• Wil je levensvragen opsporen, dan is de belangrijkste vraag om te stellen: wat betekent deze situatie voor u? Daarmee open je een gesprek en ga je na wat de persoonlijke beleving is. Geestelijk verzorger Karin Seijdell: ‘Zo’n gesprek hoeft niet lang te duren. Dat kan ook tijdens het douchen.’
• Benoem wat je ziet (met zo min mogelijk interpretatie) en check of dat klopt. Dus: u ziet er vermoeid uit, klopt dat?
• Vraag naar emoties, bijvoorbeeld Bent u boos/bedroefd/bang/beschaamd?
• Bied de patiënt ruimte om er iets over te vertellen: Wat houdt u bezig? Waar maakt u zich vooral zorgen om?
• Check wat de cliënt nodig heeft: Wat zou u nu kunnen helpen?
• Vraag aanvullende ondersteuning aan: Zou u een gesprek willen met iemand die de tijd heeft om naar u te luisteren en daarin opgeleid is? (Zie in de tabel wanneer je welke specialist moet voorstellen.)1

Noot
1. Damsma Bakker A. Zinvol samenwerken in de Thuissituatie (VIAA). Bakker F. ZINSITIEF: sensitief voor zingeving in sociaal werk (Windesheim). agora.nl.
2. Beslisboom wanneer schakel ik aanvullende ondersteuning in? geestelijkeverzorging.nl

Lees hier het originele artikel van Nursing. Auteur: Sigrid Starremans