Zingeving is ook onderdeel van het werk van de sociaal werker – Zorg + Welzijn

Zorg+ Welzijn 11 november 2021

De vraag achter de vraag van de cliënt kan ook in het sociaal domein een existentiële vraag zijn. Niet alleen bij ouderen. Je zult je partner maar verliezen, of je kind. Of je cliënt zit in de schulden, waar komt hij of zij het bed nog voor uit? Sociaal werkers kijken vooral naar de oplossing en nemen te weinig ruimte voor het proces.

‘Zinsitief: sensitief voor zingeving in sociaal werk’ heet het onderzoek naar zingeving in het sociaal domein.  ‘Zinvol samenwerken in de thuissituatie’ is een tweede onderzoek naar inbedding van aandacht voor zingeving in interprofessionele samenwerking. Ook in het sociaal werk blijkt zingeving een belangrijk thema in de ondersteuning van cliënten. Meer dan ze zelf in de gaten hebben, werken sociaal professionals met zingevingsvraagstukken. ‘Sociaal professionals zijn vaak “onbewust bekwaam”,’ aldus Franka Bakker en Aliza Damsma. Zij doen vanuit twee verschillende hogescholen (Windesheim en Viaa) onderzoek naar ‘zingeving in de thuissituatie’. ‘Sociaal professionals werken vaak vanuit een holistische visie, ze kijken naar verschillende dimensies in het leven. Maar dan missen ze soms de tools en de tijd om echt door te dringen tot de existentiële vragen.’

Zingevingsvragen

Bakker en Damsma doen apart onderzoek naar zingeving in de zorg en in het welzijnswerk, maar ze zien al wel overeenkomsten in de tussentijdse resultaten: ‘Het blijkt dat de samenwerking tussen professionals in verschillende domeinen eigenlijk het belangrijkst is als het gaat om het signaleren en ingaan op zingevingsvragen. Elkaar leren kennen zet het proces van begeleiding en zingeving in gang. Daarvoor is het nodig dat professionals competenties ontwikkelen. Samenwerking met een geestelijk verzorger kan ook een goede insteek zijn. Belangrijk is te achterhalen welk type vragen er leven bij cliënten.’ De tussentijdse resultaten werden gedeeld tijdens de masterclass: ‘Zingeving in het sociaal domein,’ georganiseerd door Agora in samenwerking met ZonMw.

Centrum voor Levensvragen

Op die manier kunnen professionals zinvol samenwerken in de thuissituatie. Daarbij is het mogelijk om de hulp in te roepen van een geestelijk verzorger vanuit één van de veertig Centra voor Levensvragen. ‘Gesprekken van cliënten van 50 jaar en ouder, en volwassenen en kinderen met een ongeneeslijke ziekte (inclusief naasten) met een geestelijk verzorger worden vergoed door het ministerie van VWS’,  weet Aliza Damsma. ‘Ook trainingen over zingeving voor professionals worden vergoed door VWS. De overheid wil zingeving borgen in de dagelijkse zorg en ondersteuning.’

Mantelzorger

In de wijk, waar de sociaal werker actief is, leven meer zingevingsvragen dan je denkt, zegt Franka Bakker. Allereerst van 50-plussers, die al dan niet een ingrijpende gebeurtenis doormaken. Bijvoorbeeld het verlies van een dierbare of een chronische ziekte. Bakker: ‘Mantelzorgers kampen vaak ook met vragen over hun plaats naast hun zorgbehoevende naaste. Verder weet ik dat door Covid zingevingsvragen sterker naar de oppervlakte komen. We zien mensen met long covid, die zich gaan afvragen of hun leven nog de moeite waard is nu zij zo beperkt zijn .’

Belangrijk is dat professionals met elkaar samenwerken om die onderliggende vraag te vinden

In de wijk

Existentiële vragen komen zeker ook in de wijk naar voren, zegt onderzoeker Aliza Damsma. ‘De professionals komen bij mensen thuis die zich afvragen: “Hoe kom ik de dag door als ik zo veel pijn en beperkingen heb?”. De inzet van een geestelijk verzorger kan dan nodig zijn. Die helpt de cliënt zijn gedachten te ordenen en betekenis te geven aan wat de cliënt doormaakt.  Vervolgens kun je dan daar ook acties aan verbinden die passen bij de cliënt. Dat kan bijvoorbeeld een wekelijks gezellig etentje zijn met de familie. Of een getrainde vrijwilliger die het gesprek verder voert met de cliënt. Wij zien dat mensen zelf niet eens zo snel denken aan een gesprek met een geestelijk verzorger. “Ach nee hoor, zo erg is het niet”, horen we dan. Maar als je vraag of ze het fijn vinden dat iemand meekijkt naar hun levensverhaal, dan gaan mensen daar veel eerder in mee.’

Sociaal werker

Wat kan een sociaal werker doen aan zingeving? ‘Er bewust van zijn dat onder de vraag van een cliënt een zingevingsvraag kan zitten’, zegt Franka Bakker. Een Wmo-consulent die thuiskomt bij een palliatieve patiënt die een traplift aanvraagt, gaat het gesprek over die lift aan. Maar voor deze patiënt zit er veel meer onder die aanvraag, namelijk dat hij of zij nooit meer beter zal worden. Als de consulent de vraag verbreedt: “Wat betekent het voor u dat u die traplift heeft?”   Dan heb je kans dat je het onderliggende verhaal te horen krijgt. Bakker: “Belangrijk is dat professionals met elkaar samenwerken om die onderliggende vraag te vinden. Uit ons onderzoek lijkt naar voren te komen dat het herkennen van de zingevingsvraag en bieden van passende ondersteuning vooral bevorderd wordt door casusbesprekingen tussen professionals.’

Vraag onder de vraag

De handelingsverlegenheid bij professionals zit ‘m vaak in de drive van sociaal werkers om actie te ondernemen. ‘Het is ook gemakkelijker om de eenzame mevrouw Goossens naar de bingo te sturen’, zegt Aliza Damsma. ‘Toch moet je je afvragen of er niet meer onder de vraag zit. Wat kan hier nog meer spelen? Wat betekent die eenzaamheid voor mevrouw Goossens? Vaak willen professionals dat wel, maar zijn ze niet voldoende toegerust om dat te doen. In het nieuwe beroepscompetentieprofiel van sociaal werk is zingeving één van de 7 leefgebieden. Maar de zittende professionals zijn er eigenlijk niet mee opgeleid.’

Meer informatie over zingeving in het sociaal domein en de onderzoeken
• https://www.agora.nl/nieuws/impressieverslag-masterclass-zingeving-in-het-sociaal-domein/
• Meer over geestelijke verzorging thuis: https://www.agora.nl/project-geestelijke-verzorging-thuis/
• Centra voor Levensvragen:  https://geestelijkeverzorging.nl/plattegrond/
• Trainingen voor professionals: https://www.agora.nl/wp-content/uploads/2021/06/Factsheet_Geestelijke_Verzorging_Thuis_jun_21.pdf

Lees hier het originele artikel van Zorg+ Welzijn. Auteur: Carolien Stam