Luisterend er-zijn

(van oplos-modus naar de luister-stand)

29 februari 2024

Als zorgprofessional ben je gewend te handelen: ‘Wat kan ik voor u doen?’ Als je niet oppast ga je voorbij aan waar kwetsbare ouderen het meest behoefte aan hebben: gezien en gehoord worden. Luisteren naar wat iemand bezighoudt, waar iemand zich zorgen over maakt of naar uitziet, is een passieve vorm van doen, maar niet niks.
Hoe schakel je van de oplos-modus naar de luister-stand?

Luisteren vraagt om een actieve houding van aandacht voor de ander. Dat geldt in elk gesprek, maar het is zeker van belang in het contact met mensen die afhankelijk zijn van intensieve zorg. Zorgen begint met luisteren. Pas vanuit het contact van mens tot mens kun je ontdekken wat de ander nodig heeft. Zoals een leerling zei: ‘Ik kom niet om iemand te wassen, ik kom om er voor iemand te zijn.’

Zorgen begint met luisteren

Luisterend er-zijn is veel belangrijker dan we denken. Maar we komen er in de praktijk vaak niet aan toe. Denken we. Maar het hoeft geen extra tijd te kosten. Echt kunnen aansluiten bij wat iemand bezighoudt op dit moment kan in een gepland gesprek, maar óók tijdens dagelijkse werkzaamheden en tijdens zorgmomenten.

Niecky Fruneaux:
‘Contact met mensen is de kern van werken in de zorg. Het perspectief van zingeving komt er niet bij als `iets extra’s`.’

Nico van der Leer:
‘Zingeving gaat niet alleen om de mens achter de patiënt, maar ook om de mens achter de zorgverlener.’

Contact met mensen is de kern van werken in de zorg. Het perspectief van zingeving komt er niet bij als ‘iets extra’s’. Het sluit aan bij de intrinsieke motivatie van zorgmedewerkers om in de dagelijkse werkzaamheden bewust(er) te kunnen verbinden en verdiepen.

Een specialist ouderengeneeskunde vertelde: ‘Met de beste bedoelingen informeer ik naar een kwaal als ik bij een cliënt op bezoek kom. Ik vraag dan: hoe gaat het met u, waar heeft u last van? Tot een 92-jarige bewoner tegen mij zei: ‘Waarom vraagt u niet eens aan mij: Wat gaat er goed?’ Die mevrouw heeft mij aan het denken gezet. Ik stel nu vaker díe vraag. En dat levert vaak mooie gesprekken op.’

Het is de eerste vraag uit het handgesprek, de duim: Wat gaat er goed, waar bent u blij mee? Op deze manier stimuleer je het delen van positieve verhalen en lichtpuntjes die helpen om lijden te verlichten. Het gaat soms om heel kleine dingen die van grote waarde kunnen zijn voor mensen. Hierover vertellen versterkt mensen in hun eigenheid. Dan raak je aan de betekenislaag van de identiteit en het bestaan van iemand. Dat kan helend werken. Zoals een zorgverlener stralend vertelde hoe een bewoner met dementie reageerde op de vraag: ‘Hoe was het voor u om even zo contact te hebben?’ ‘Dan voel ik mij weer mens’.

Dit contact wordt mogelijk door zingevingsgericht te luisteren naar de ander. Dat draagt bij aan het gevoel gezien en gehoord te worden. Het gaat niet alleen om de mens achter de cliënt, maar óók om de mens achter de zorgverlener. Niet niks doen, maar ruimte maken voor contact van mens tot mens.

Niecky Fruneaux en Nico van der Leer

Niecky Fruneaux is geestelijk verzorger en onderzoeker bij Liemerije (Zevenaar eo.) Van 2022-2024 werkt zij aan een actieonderzoek ‘Zicht op zingeving’ waarbij zorgmedewerkers en behandelaars van twee afdelingen worden getraind, intervisiebijeenkomsten en coaching-on-the-job krijgen om zingeving bewuster te integreren in hun dagelijkse werkzaamheden.
Nico van der Leer werkt als zingevingsspecialist en onderzoeker bij PZC Dordrecht en is verantwoordelijk voor de scholingen zingeving in de zorg. Hij is in 2020 gepromoveerd op ‘Zinvolle zorg in het verpleeghuis en de rol van de geestelijk verzorger’. Daarnaast is hij (freelance) trainer bij Compassie in de Zorg, supervisor bij de huisartsopleiding van het Erasmus MC en kerndocent zorgethiek bij de verpleegkunde-opleiding van Avans+.
Symposium Zingeving in de spreekkamer
Onder de titel ‘Aandacht voor zingeving in het verpleeghuis: hoe train je de zorgprofessionals?’, verzorgen Niecky en Nico op 16 april samen een deelsessie tijdens het symposium ‘Zingeving in de spreekkamer | Diversiteit in verbinding’.
Hoe kun je als zorgprofessional in het verpleeghuis vertrouwd raken met aandacht geven aan de persoonlijke zingeving van bewoners en hun naasten? Niecky en Nico laten trainingsvormen en tools zien om zingeving in beeld te krijgen. Je leert hoe je deze, met jouw collega’s, kunt toepassen in je dagelijkse werkzaamheden in het verpleeghuis.
Accreditatie voor dit symposium is aangevraagd bij KNMG-GAIA (ABAN), V&VN, V&VN Verpleegkundig Specialisten, SKGV en NVvPO.

Meld je aan

Meld je nu aan voor het symposium Zingeving in de spreekkamer | Diversiteit in verbinding’.
Klik hier voor informatie over het programma, alle sprekers en aanmelden.