Tijd nemen voor het verhaal achter het verhaal kost geen tijd

(over passende zorg die verder gaat dan aandacht voor het fysieke)

15 februari 2024

Een chirurg in opleiding heeft een gesprek met een oudere dame. Ze is recent weduwe geworden. Ze heeft een melanoom met uitzaaiingen en hiervoor wordt een ingrijpende, levensverlengende operatie in de lies voorgesteld. Wanneer de arts de consequenties van de operatie aan haar uitlegt, sterk verminderde immobiliteit, wordt duidelijk dat de patiënt maar een klein sociaal netwerk heeft. Ze beleeft eigenlijk vooral nog vreugde aan haar hondje, dat ze elke dag met plezier uitlaat. Dit zal na de operatie veel lastiger en wellicht onmogelijk worden. Na diverse opties besproken te hebben zijn ze het er samen over eens dat een minder ingrijpende behandeling beter bij haar past.

Dit voorbeeld, afkomstig uit een interview over zingeving met een medisch specialist, laat zien dat aandacht hebben voor wat de patiënt in het bijzonder bezig houdt, meer inhoudt dan louter een empathische zorgprofessional zijn. Niet alleen waarderen patiënten echte interesse in wie ze zijn en hoe zij hun leven (willen) leiden, het kan zinvolle informatie opleveren die invloed heeft op de behandeling of zorgverlening die we willen inzetten. Of juist niet.

Yvonne Engels: ‘Aandacht hebben voor wat de patiënt echt bezig houdt, houdt meer in dan louter een empathisch professional zijn.’

Jacqueline van Meurs: ‘Consulten waarin patiënten zich uitgenodigd voelen hun verhaal te delen, duren niet langer.’

Om na te gaan in hoeverre medisch oncologen signalen oppikken en aandacht voor wat een patiënt bezig houdt in hun zorg integreren, observeerden en analyseerden we consulten van artsen met patiënten met uitgezaaide kanker. Dit onderzoek maakte deel uit van het promotieonderzoek van Jacqueline van Meurs voor haar proefschrift ‘Spirituality in healthcare – Identifying, exploring and integrating into care provision what matters most to a patient with advanced illness’.

We zagen dat in bijna alle consulten patiënten iets inbrachten wat hen persoonlijk bezig hield. Dat gebeurde nagenoeg steeds impliciet, met een opmerking als: ‘Deze week heb ik mijn buurman begraven. Ook kanker met uitzaaiingen. Dat hakt er wel in’. We zagen ook dat veel oncologen als reactie met extra medische informatie kwamen. Of dat ze de gedeelde informatie over de ziekte van de patiënt positiever gingen verwoorden dan voorheen. ‘Maar u hoeft toch alleen een pilletje te slikken?’

In beide gevallen staakte de patiënt zijn of haar verhaal. Alleen wanneer de oncoloog interesse toonde, of met een stilte ruimte gaf aan de patiënt, deelde de patiënt het verhaal achter de opmerking; een verhaal over angst, verdriet, zorgen, wensen en waarden. Ook constateerden we: de consulten waarin patiënten zich uitgenodigd voelden hun verhaal te delen, duurden niet langer dan de consulten waarin dat niet zo was.

Echte interesse in wat de patiënt bezig houdt kan zinvolle informatie opleveren die invloed heeft op de behandeling of de zorgverlening

Vanuit de kennis die we met dergelijke observaties en interviews hebben verkregen, geven en evalueren we nu allerlei trainingen voor zorgprofessionals. We leren teams van zorgverleners om te signaleren dat er iets speelt bij de patiënt dat verder gaat dan de fysieke problemen, hoe ze dit kunnen verkennen en ook hoe ze dit vervolgens kunnen overdragen en documenteren, zodat het geïntegreerd kan worden in de zorgplanning.

Er is meer SVP nodig! Signaleren en Verkennen van zingevingsvragen en dit Proactief integreren in de zorgplanning. Er zijn voorbeelden te over die laten zien hoe belangrijk dit is in het dagelijks contact met patiënten en cliënten en wat het kan opleveren voor passende zorg. Zonder dat het extra tijd kost.

Yvonne Engels en Jacqueline van Meurs

Yvonne Engels is van oorsprong verloskundige in de eerste, tweede en derde lijn. Na een studie gezondheidswetenschappen en haar promotie op de organisatie van de huisartsenpraktijk in Nederland en in Europa in 2005, stond ze als seniorenonderzoeker aan de wieg van het expertisecentrum palliatieve zorg van het Radboudumc, samen met Kris Vissers. Sinds 2019 is ze hoogleraar zingeving in de gezondheidszorg, waarbinnen ze zich richt op betekenisvolle communicatie tussen zorgprofessional en patiënt.
Jacqueline van Meurs is geestelijk verzorger en consulent spirituele zorg in het Radboudumc. In die laatste functie neemt ze deel aan het MDO, waarbij ze de andere zorgprofessionals stimuleert en – waar nodig – coacht in het aandacht hebben voor wat de patiënt in het bijzonder bezig houdt. Ze is op 11 januari 2024 gepromoveerd op het signaleren en verkennen van zingevingsvragen door zorgprofessionals. Yvonne Engels was daarbij een van haar haar promotoren. Voor een van haar artikelen kreeg Jacqueline in februari 2024 de Jaarprijs Onderzoek voor het 12de Amsterdam Symposium Palliatieve Zorg.
Symposium Zingeving in de spreekkamer
Yvonne en Jacqueline verzorgen 16 april, op het symposium ‘Zingeving in de spreekkamer | Diversiteit in verbinding’, een plenaire lezing over SVP, Signaleren en Verkennen van zingevingsvragen en dit Proactief integreren in de zorgplanning. Aan de hand van casuïstiek, uitkomsten van onderzoek en persoonlijke ervaringen laten Yvonne en Jacqueline zien hoe belangrijk het is om zingevingsvragen te signaleren en te verkennen in het dagelijkse contact met patiënten.
Accreditatie voor dit symposium is aangevraagd bij KNMG-GAIA (ABAN), V&VN, V&VN Verpleegkundig Specialisten, SKGV en NVvPO.

Meld je aan

Meld je nu aan voor het symposium Zingeving in de spreekkamer | Diversiteit in verbinding’.
LET OP: De 𝘦𝘢𝘳𝘭𝘺 𝘣𝘪𝘳𝘥 𝘬𝘰𝘳𝘵𝘪𝘯g is verlengd tot maandag 26 februari 2024, 12.00 uur.
Klik hier voor informatie over het programma, alle sprekers en aanmelden.