Impressieverslag masterclass Zingeving, weet ik veel?

Zo ziet zingeving voor kinderen en jongeren eruit

21 november 2024

Elk najaar organiseren Agora en ZonMw een serie online masterclasses rond zingeving. Dit jaar trapten we af met het thema Zingeving voor jongeren. Want juist deze groep is bezig met vragen als wie ben ik, wat wil ik en wat is mijn plek op de wereld? Hoe kunnen volwassenen en professionals ze helpen hierin hun weg te vinden?

‘Wat goed dat jullie met zovelen aanwezig zijn!’, vond Aliza Damsma, lector Zorg en Zingeving bij Hogeschool Viaa. ‘Maar het is ook een teken aan de wand dat zo veel mensen zich zorgen maken over hoe jongeren in het leven staan. Mede door het gebruik van sociale media en de nasleep van COVID, zien we dat zij worstelen met eenzaamheid, angstgevoelens, depressie, sociale ongemakkelijkheid en faalangst. Er zijn aanwijzingen dat het ook effect heeft op de suïcidecijfers, vooral onder jonge meisjes van 13, 14 jaar. Geen wonder dat jullie allemaal benieuwd zijn wat zingeving kan bijdragen aan je werk met deze doelgroep.’

Betekenis geven is lastiger geworden
Aliza vertelde dat onderzoek uitwijst dat zingeving kinderen en jongeren kan helpen makkelijker om te gaan met wat ze tegenkomen in het leven. Dat biedt veel voordelen, zo legde ze uit. ‘Bijvoorbeeld voor hun fysieke, cognitieve en emotionele gezondheid. Ook zijn ze minder geneigd riskant gedrag te vertonen, zoals alcoholgebruik en onveilig seksueel contact. Maar door het wegvallen van een gemeenschappelijk zingevingskader dat religie ons voorheen bood, ontbreekt het nu aan een vorm om betekenis te geven aan wat er in het leven gebeurt. Ook omdat juist dat grotere, holistische kader dat religie bood, voor kinderen en jongeren heel natuurlijk aanvoelt. Wij volwassenen zijn gewend geraakt om onszelf op te delen in verschillende vakjes, maar voor kinderen en jongeren is alles met elkaar verbonden. ‘Gewone’ vragen en zingevingsvragen lopen dwars door elkaar heen. Voor volwassenen kan het daardoor lastig zijn een zingevingsvraag bij jongeren te herkennen. Juist omdat kinderen en jongeren ons vaak wel nodig hebben om betekenis te duiden. We moeten dus onze antennes scherper afstellen.’

Van alledaags naar existentieel
Aliza gaf tijdens haar presentatie enkele voorbeelden van hoe zingevingsvragen verborgen kunnen liggen onder alledaagse ‘struggles’ van kinderen en jongeren:
– Ik pest mijn broertje soms => Ben ik wel een goed mens?
– De juf vertelt andere kinderen dat ze met mij moeten spelen => Voor wie doe ik er eigenlijk toe?
– Iedereen op social media is knapper en gelukkiger dan ik => Ben ik wel de moeite waard?
– Ik heb geen geld om op mezelf te gaan wonen => Hoe kan ik mijn plek in de maatschappij innemen?

Herken jij zingevingsvragen?
Ook al zijn ze misschien moeilijker te herkennen, zingevingsvragen van kinderen en jongeren zijn in de kern niet anders dan die van volwassenen. De deelnemers werd gevraagd te kijken naar een interview met `Ruth` die een deel van haar leven opgroeide in een pleeggezin. Zij vertelde over de rol van verschillende mensen in haar leven, maar ook haar eigen wensen en dromen. Deelnemers werd gevraagd goed op te letten: welke zingevingsvragen en ondersteuningsbehoeften hoor je terug in haar verhaal?

Verbinding, eigen identiteit en meedoen in de maatschappij
Het filmpje van `Ruth` illustreerde mooi de uitkomsten van het onderzoek dat Esmée Stiksma en Naomi van Dam van Jeugdhulp Friesland deden naar zinvolle ondersteuning in de pleegzorg. Zij deden dit onderzoek voor het brancheproject Zingeving in Jeugdzorg van de Kenniswerkplaats Zingeving en Geestelijke verzorging thuis. Ook daaruit bleek dat zingeving voor jongeren heel sterk is verbonden aan het alledaagse. ‘Zoals ook in het filmpje te zien is, is de verbondenheid die kinderen en jongeren met anderen voelen een belangrijke bron van zingeving. Bij Ruth gaat het om de band met haar pleegouders, en de vrienden bij wie ze zichzelf kan zijn. Jezelf kunnen zijn heeft weer te maken met een andere belangrijke bron van zingeving: je eigen identiteit ontwikkelen. Ook kwam meedoen in de maatschappij als belangrijke bron naar voren. Als iets niet lekker loopt op die gebieden, lopen jongeren vaak ook vast in hun zingeving’, legde Esmée uit. ‘En juist omdat zingeving zo’n logisch onderdeel van het leven is voor kinderen en jongeren, is het essentieel dat professionals hier op een vanzelfsprekende manier aandacht aan besteden. Helaas ervaren ze dat nog lang niet altijd’, vulde Naomi aan. ‘Belangrijke voorwaarden is overigens wel dat er een vertrouwensband is. En vooral ook dat het niet te zwaar wordt gemaakt. Humor is essentieel!’

Naomi: ‘Humor, vertrouwen en respect zijn echt de kernwoorden als je met jongeren tot een dieper gesprek wilt komen. Als je met elkaar kunt lachen over hoe saai school is, of hoe hard je baalt over gedoe met je vriend, ontstaat er gelijkwaardigheid. Dan ontstaan gesprekken over dingen die écht dwarszitten veel makkelijker.’

Hoe pakken anderen het aan?
Hoe kan zo’n gesprek over zingeving met jongeren er in de praktijk uitzien? Om daar antwoord op te geven, waren 5 professionals uitgenodigd om in een panelgesprek hun ervaringen te delen. Geestelijk verzorger Eline Amende beet het spits af: ‘We leren in onze opleiding altijd om zingevingsvragen heel open te stellen, omdat zingeving heel persoonlijk is. Maar de titel van deze masterclass laat goed zien: bij jongeren werkt dat helemaal niet’, lachte ze. ‘Op een open vraag krijg je gewoon vaak het antwoord “Weet ik veel?”. Dus ik geef tegenwoordig een soort meerkeuzevragen, zodat ze makkelijker te beantwoorden zijn. Vind je het lastig dat je vader ver weg woont? Of valt het wel mee? Of vind je het alleen soms een beetje lastig? Hoe concreter, hoe beter.’ Dat beaamt Nelleke de Kruik, vrijwilliger bij Leernetwerk Zin d’r in! ‘Om die reden werken wij veel met spellen. Je merkt dat jongeren daardoor een taal krijgen aangereikt om woorden en beelden te geven aan hun gevoel. We merken ook dat met elkaar een spel spelen een extra dimensie geeft. Na afloop zijn jongeren steevast verbaasd: ‘Goh, ik ben niet de enige die zich zo voelt’.’

Zingeving is kinderspel
Wil jij jongeren ook spelenderwijs kennis laten maken met zingeving? Leernetwerk Zin d’r in! van de Kenniswerkplaats Zingeving maakt gebruik van 3 spellen:

1. Alles op Tafel, verkrijgbaar via de Bagagedrager
2. Het zelfcoachspel, meer informatie via Ina ter Avest
3. Be Yourself, mail voor meer informatie naar Hannie Hoefnagels: zinzaaien@gmail.com

Sturen en loslaten tegelijk
Tijdens het panelgesprek kwam een mooi spanningsveld naar voren tussen sturen en loslaten. Aan de ene kant gaven de panelleden aan dat zij hard werken om het gesprek op gang te krijgen en houden, maar dat zij aan de andere kant wel echt goed luisteren en inspelen op wat de jongere inbrengt. Naomi: ‘Stiltes inbouwen werkt niet, dus je bent zelf ook veel aan het woord. Maar je moet wel laten merken dat je luistert. Niet dat je zomaar gaat zitten invullen of met je eigen agenda komt.’ Aliza vulde hier later op aan: ‘Dat is ook een valkuil voor veel professionals. We zien zingevingsvragen dan als een ‘probleem’ wat moet worden ‘opgelost’. In ons oprechte verlangen om iets te kunnen betekenen voor jongeren, gaan we voorbij aan wat ze eigenlijk van ons vragen. Meestal is dat om gewoon even ruimte te bieden aan hoe rot het leven af en toe kan zijn.’ Nelleke: ‘Wat ik terugkrijg, is dat jongeren het fijn vinden als er geen oordeel is. Het voelt voor hen al de hele dag dat er een oordeel is, zeker door social media.’

Lucht helpt
Dat humor en luchtigheid essentieel zijn, merkt Eline wanneer haar therapiehond meegaat met gesprekken. ‘Als het gesprek lastig wordt, zorgt de hond soms voor een fijne afleiding. En als ik merk dat er een patroon ontstaat, kan ik soms een beetje plagen: ’Het is geen toeval dat je steeds over de hond begint, hè’?’

Mooie opmaat naar zingeving binnen het onderwijs
In de plenaire discussie na afloop werd aan de deelnemers gevraagd hoe zij zingeving terug laten komen in hun praktijk. Dat gaf behalve een bevestiging van wat in het panelgesprek naar voren kwam, ook een mooie inkijk in hoe aandacht voor zingeving terug kan komen in de opleiding van verschillende professionals. Zo ontstond ongemerkt een bruggetje naar het thema van de masterclass van 14 november 2024: Zinnig opleiden: Over aandacht voor zingeving bij opleidingen in zorg en sociaal domein.

De drie masterclasses over Zingeving zijn georganiseerd door Agora en ZonMw in samenwerking met de Kenniswerkplaats Zingeving, VSCL en VGVZ.

Presentaties sprekers:

• Powerpoint Guido Schürmann, Agora
• Powerpoint Aliza Damsma, Hogeschool Viaa
• Powerpoint Esmée Stiksma en Naomi van Dam, Jeugdhulp Friesland

Meer informatie

• Leernetwerk Zinvolle wachttijd. Een interventie voor jongeren met een psychische problematiek
• Leernetwerk ‘Zin d’r in!’
• Brancheproject ‘Zingeving in Jeugdzorg’
• Kennissynthese ‘Zinvolle ondersteuning in de pleegzorg’
• Overview Zingeving en geestelijke verzorging in de thuissituatie
• ZonMw-programma Zingeving en geestelijke verzorging
• Informatie over Zingeving