Van onbewust bekwaam naar bewust bekwaam: praktische tips voor zingeving

Masterclass Zingevingszorg in het sociaal domein

27 november 2023

Sociaal werkers zijn in hun element als ze praktische oplossingen kunnen bieden. Maar praktische problemen gaan vaak hand in hand met zingevingsvraagstukken. Hoe herken je die en hoe ga je ermee om? Daarover ging de masterclass ‘Zingevingszorg in het sociaal domein’.

Op dinsdag 14 november 2023 kwamen zo’n 150 sociaal werkers, geestelijk verzorgers, mantelzorgcoördinatoren, (wijk)verpleegkundigen, welzijnscoaches en andere professionals en vrijwilligers online bij elkaar. Zij gingen samen op onderzoek uit: hoe kun je vormgeven aan zingevingszorg in het sociaal domein? Rinske Boomstra van Agora en Veronique Vaarten van welzijnsorganisatie WMO radar in Rotterdam beten het spits af. Vanuit het brancheproject ‘Zingeving in het sociaal domein’, onderdeel van de Kenniswerkplaats Zingeving van de Universiteit voor Humanistiek, inventariseerden zij voorbeelden van succesvolle zingevingsprojecten in het sociaal domein.

Aandacht voor zingeving inbedden in sociaal werk

‘In de praktijk blijkt vaak dat sociale problematiek en zingevingsproblematiek sterk samenhangen’, begon Rinske. ‘Uit sociale problemen komen regelmatig zingevingsvragen voort. Denk aan: doe ik er nog toe nu ik niet meer voor mijn kinderen kan zorgen? Of: wie ben ik nog nu ik zo veel schulden heb? Daarom denken wij dat het nuttig is als zingeving een duidelijkere plek krijgt in het welzijnswerk; als het echt een integraal onderdeel wordt van de dagelijkse praktijk. Daar hebben we al mooie voorbeelden van gevonden. Onder meer welzijnsinstellingen die een geestelijk verzorger in dienst nemen.’ Veronique: ‘Bij WMO radar hebben we dat inderdaad gedaan. Doordat de geestelijk verzorger lid is van het team, hebben sociaal werkers een veel scherper oog gekregen voor wat zingevingsvragen zijn en hoe je daarmee om kunt gaan. En de geestelijk verzorger ontdekt weer wat het sociaal domein allemaal te bieden heeft. We kunnen veel van elkaar leren.

Generaties verbinden

Veronique vertelde over het maatjesproject dat de geestelijk verzorger bij WMO radar opzette met vrijwilligers van Stichting Mara: ‘Ouderen zijn daar heel blij mee, maar vrijwilligers geven aan er zelf ook veel aan te hebben. De gesprekken raken namelijk ook aan hun eigen zingevingsvragen.’ Een van de deelnemers aan de masterclass beaamde: ‘Verbindingen leggen tussen de generaties kan heel waardevol zijn. Je kunt als jongere veel voor ouderen betekenen, maar jij kunt ook putten uit de wijsheid en levenservaring van ouderen.

Netwerk Nieuw Rotterdam doet bijvoorbeeld veel met studenten voor ouderen, het liefst in de wijk.’ En sociaal werkers en hulpverleners hebben zelf ook te maken met zingevingsvraagstukken, bracht Britt Kiene, beleidsadviseur bij de beroepsvereniging voor sociaal werkers (BPSW) in. ‘Mede daarom is het goed om al in opleidingen en werkleertrajecten aandacht te geven aan het omgaan met zingeving. Oefenen in naar je eigen levensvragen kijken, naar je eigen waarden en normen kijken en het lef kweken daarop te reflecteren. Dan kun je in de praktijk veel meer met de zingevingsinstrumenten en met levensvragen van anderen’, aldus deelnemer Annemieke.

Terug van ‘ik’ naar ‘wij’

Lef is inderdaad een goed woord als het gaat om reflectie, dat bleek ook uit het verhaal van Maria Boersma, geestelijk verzorger bij het Centrum voor Levensvragen in Rotterdam. ‘In de huidige maatschappij zijn we niet gewend om naar onze eigen pijn te kijken, en daarom vinden we het ook zo moeilijk als iemand anders vertelt over zijn verdriet, verlies en eenzaamheid. En omdat we van een wij-maatschappij naar een ik-maatschappij zijn gegaan, zijn we geneigd om te medicaliseren. Er wordt al snel gezegd: je moet eens naar een psycholoog. Maar mensen kunnen juist ook zo veel voor elkaar betekenen.

Als sociaal domein – geestelijk verzorgers en sociaal werkers – kunnen we mensen helpen daarin hun weg te vinden. Een mooi voorbeeld, is de cursus Grip en Glans die ik geef samen met Liesbeth Buiel, ouderenadviseur Welzijn Lansingerland.’ Liesbeth vult aan: ‘Dit is een evidence based cursus voor vrouwen van 50-plus die moeite hebben met verlies, gezondheid of het (weer) oppakken van sociale contacten. In deze cursus geven wij ze handvatten om meer grip te krijgen op het leven, waardoor ze ook meer glans zien. Leuk om te merken, is dat mensen elkaar tijdens deze cursus – vaak ongemerkt – de mooie dingen van het leven helpen inzien. En, helemaal leuk: soms ontstaan er in de cursus ook vriendschappen.’

Centra voor Levensvragen

Wat zijn Centra voor Levensvragen en waarvoor kun je er terecht? Om dat uit te leggen, kregen deelnemers aan de masterclass deze film te zien:

Als verwijzer kun je zelf contact opnemen met een Centrum voor Levensvragen of je kunt doorverwijzen. Iedereen is welkom, maar consulten worden niet altijd voor iedereen vergoed. Vergoeding geldt sowieso wel voor mensen van 50 jaar en ouder, volwassenen in de palliatieve fase en hun naasten. Ook consulten voor gezinnen met een ernstig ziek kind worden vergoed. Zij kunnen terecht bij het Netwerk Integrale Kindzorg.

Casus: van maaltijd naar geborgenheid

Liesbeth en Maria brachten tot slot een casus in, waaruit duidelijk bleek hoe praktische ondersteuning en hulp bij zingeving hand in hand gaan. Liesbeth: ‘Een zelfstandig wonende vrouw van 85 jaar had een praktische vraag over onze maaltijdservice. Toen ik met haar in gesprek raakte, bleek dat ze ook wel wat extra huishoudelijke hulp kon gebruiken. Gaandeweg de weken sloot ze ook aan bij onze telefooncirkel, hebben we iemand van de thuisadministratie voor haar ingeschakeld en koppelden we haar aan een maatje dat af en toe gezelligheid kwam brengen.

Dit alles konden we vanuit Welzijn Lansingerland voor haar in gang zetten, maar op een gegeven moment merkten we dat we met onze kennis tegen een grens aanliepen. De relatie die mevrouw had met haar kinderen was ingewikkeld en daar had ze veel last van. Liesbeth vroeg of ze openstond voor een geestelijk verzorger en kon haar doorverwijzen naar Maria. Die vervolgt: ‘Mevrouw was op zoek naar antwoord op de vraag: waarom is mijn leven gelopen zoals het is gelopen? Ik luisterde naar haar verhaal en samen konden we de gebeurtenissen duiden. Zo kreeg ze steeds meer inzicht in de patronen die in haar leven hadden gespeeld. Doordat ze zichzelf en haar levenspad begreep, zag ik haar steeds meer opbloeien. De kers op de taart was haar deelname aan de cursus Creatief Leven. Mevrouw gaf aan dat ze nog nooit zo’n gevoel van geborgenheid had ervaren.’

Deelnemers wisselden tips uit: zo doen wij het

De sprekers brachten in de masterclass veel tools aan bod, maar ook de deelnemers brachten een schat aan informatie in. Zoals dat gaat in een groep van aanpakkers, vlogen de praktische tips in het rond!

Tips van deelnemers tijdens de masterclass

• Bij het Centrum voor Levensvragen kun je als professional altijd gratis sparren over een cliënt. Van harte welkom om dit te doen!
• Centrum voor Levensvragen Midden Nederland organiseert samen met partners uit het sociaal domein maandelijkse gespreksgroepen voor senioren ‘Nooit te oud om te groeien’ onder andere in Utrecht, De Bilt en Zeist.
• Boek Kiezen en verbonden blijven. Krachtgericht werken met ouderen in de wijk, Kees Penninx
• Grip & Glans cursus
• Shift Academy in Soest geeft inzicht in je ware natuur en hoe werkt de menselijke ervaring waardoor het leven echt makkelijk wordt
• Welzijnskompas heeft een maatwerkregeling De Adempauze voor mantelzorgers. Daaruit kunnen ze ook een geestelijk verzorger bekostigen
• Young minds matter
• Zin in Utrecht – Nooit te oud om te groeien
• ‘Hart voor Zwolle‘, waar jongeren aan ouderen worden gekoppeld.
• Gespreksgroep rond levensvragen en levensstijlen: Wel koffie geen geleuter!

Meer weten?

• Centra voor Levensvragen
• Brancheprojecten – Kenniswerkplaats Zingeving en Geestelijke Verzorging thuis
• Praten over levensvragen: praktijkvoorbeelden, instrumenten en artikelen
• Geestelijke verzorging helpt bij zingevingsvragen
• Film Centrum voor levensvragen
• Film zingeving en geestelijke verzorging thuis (vergoedingen)
• Zingeving in het sociaal domein, Agora, 2021
• Praten over levensvragen
• Project Kenniswerkplaats Zingeving en Geestelijke Verzorging thuis
• Project Kenniswerkplaats Zorg voor Zingeving Thuis – uitbreiding van de Kenniswerkplaats Zingeving en Geestelijke Verzorging in de thuissituatie
• Actieonderzoek ZINSITIEF
• Toolbox voor signaleren en bespreken van zingevingsvragen
• Spirituele zorg dichtbij huis
• Integratie Geestelijke Verzorging in de eerste lijn vanuit drie multidisciplinaire praktijken
• Plattegrond – Geestelijke Verzorging in Nederland
• Bij jou thuis – Geestelijke Verzorging in Nederland
• Kennisbank – Kenniswerkplaats Zingeving
• ZonMw Zingeving

Presentatie

Download de presentatie Zingeving in het sociaal domein van Rinske Boomstra en Veronique Vaarten (pdf)

Andere masterclasses

Lees hier alles over de Masterclass: Zingevingszorg bij huisarts en praktijkondersteuner van 7 november 2023