Inzichten en resultaten drie proeftuinen gedeeld in webinar

Opbrengsten proeftuinen Léven tot het einde smaken naar meer

7 november 2023

De opbrengsten van de proeftuinen Léven tot het Einde in Maarssen (gemeente Stichtse Vecht), Roermond en Zundert, smaken naar meer. Alle drie de proeftuinen krijgen op één of andere wijze een vervolg. Deelnemende partijen, gemeenten, organisaties en professionals in zorg en het sociaal domein en vrijwilligersgroepen, zien de meerwaarde van hun samenwerking voor inwoners in de palliatieve fase en hun naasten. En ook voor zichzelf.
Door lokaal samen te werken wordt de zorg en ondersteuning aan inwoners met een ongeneeslijke ziekte of kwetsbaarheid door hoge leeftijd, en hun naasten, een gezamenlijke opgave. Door elkaars kennis en kunde beter te kennen en te benutten kan er eerder en beter doorverwezen worden. Zo worden inwoners eerder en wellicht beter geholpen met hun specifieke zorg- en ondersteuningsvragen.

Urgentie

Sandrina Sangers, beleidsadviseur bij Agora, maakte nogmaals het belang duidelijk van goede palliatieve zorg en ondersteuning voor inwoners met een ongeneeslijk ziekte en hun naasten:

• Mensen worden ouder en mensen leven thuis langer met een ongeneeslijke of levensbedreigende ziekte.
• Er is een tekort aan personeel en de druk op mantelzorgers is (te) groot.
• Ongeneeslijk ziek zijn is ook een sociaal vraagstuk.
• Ongeneeslijk ziek zijn is een risico voor opeenvolgende problematiek, zoals eenzaamheid, arbeidsongeschiktheid en schulden, problemen bij kinderen, huisvesting.
• Tijdige en passende zorg en ondersteuning is mogelijk als zorg en welzijnsprofessionals goed samenwerken. Dat vraagt tijd en aandacht.

Sociale benadering van palliatieve zorg

Goede palliatieve zorg en ondersteuning gaat over zorg en ondersteuning van heel de mens, passend bij hun wensen, waarden en sociale omgeving. Dat vraagt om integrale aandacht voor de vier dimensies: fysiek, sociaal, psychisch en zingeving. Daarbij hebben zowel professionals uit de zorg als uit het sociaal domein, samen een rol te vervullen. Dit noemen we de sociale benadering van palliatieve zorg en ondersteuning. De mens staat centraal, niet de ziekte.

Ladder van samenwerking

De proeftuinen helpen de professionals in zorg en het sociaal domein om lokaal die samenwerking tot stand te brengen en verder te brengen. ‘Dat lijkt een simpele stap’, aldus Sandrina Sangers. ‘Maar zoiets komt niet zomaar tot stand.’ Ze illustreerde het proces aan de hand van de ladder van samenwerking, een tool die bij alle proeftuinen wordt ingezet. ‘Eerst moet je van elkaars bestaan weten en elkaar leren kennen. Door elkaar te leren kennen begrijp je beter wat de ander doet en kan en leer je elkaars taal en woorden kennen. Die kennis en expertise moet je ook wederzijds waarderen, zodat je van en met elkaar kunt leren. Van daaruit bouw je vertrouwen op en kun je samenwerken. Een goede oefening is bijvoorbeeld samen casuïstiek te bespreken.’

Film proeftuin Maarssen

De nieuwe film ‘Proeftuin Maarssen – Samen werken aan kwaliteit van leven’ gaf alle deelnemers aan de webinar een mooi en compleet overzicht van de meerwaarde van een proeftuin op lokaal niveau. De zo simpel lijkende eerste stap van kennis maken met elkaar, is essentieel voor de samenwerking, zo vertelt Marieke Ausems in de film. Ze is huisarts en kaderarts palliatieve zorg en samen met huisarts Eugenie Hodes, initiatiefnemer van de proeftuin in Maarssen. In de film vertelt ze over haar verbazing over hoeveel er in Maarssen al is aan organisaties, professionals en vrijwilligers die iets kunnen betekenen voor inwoners met een ongeneeslijke ziekte en hun naasten. ‘Ik had geen idee. En ik werkt toch al 20 jaar in Maarssen.’ En alleen daarom al is de proeftuin zeer waardevol gebleken.

Transitiebijeenkomst Maarssen
De proeftuin Maarssen werd eind september als project afgerond met een feestelijke transitiebijeenkomst, waarbij mooie en concrete resultaten en initiatieven gepresenteerd werden vanuit vier experimentgroepen. Het eerste initiatief was eenthemabijeenkomst voor inwoners over palliatieve zorg, dat een vervolg gaat krijgen met meerdere bijeenkomsten. Een tweede groep maakte een‘Bundel van Wijsheid’, een boekwerkje om professionals te ondersteunen die zoeken naar woorden in hun contact met ongeneeslijk mensen en hun naasten. De bundel bestaat onder andere uit gedichten, liedjes, boektips en podcasts en wordt ondergebracht op de website van de lokale welzijnsorganisatie Momenz. Om overzicht te scheppen in de vele aanbieders van ondersteuning en zorg, ontwikkelde een derde groep eendigitale routekaart.Daarin kunnen alle aanbieders elkaar vinden en zo kunnen ze ook makkelijker naar elkaar doorverwijzen. De routekaart wordt ondergebracht op de informatieve website die de lokale werkgroep Ouderenzorg op dit moment ontwikkelt. Een vierde groep richtte zich casuïstiekbespreking, een waardevol middel om patiënten vroegtijdig in beeld te krijgen en te anticiperen op hun (zorg)behoeften. Het bestaandePaTz-overlegonderzocht hoe zij hun overleg zouden kunnen verbeteren en besloten een welzijnsmedewerker te vragen ook kennis en expertise in te brengen.
In Maarssen wordt gekeken of de proeftuin-aanpak ook uitgerold kan worden naar de andere kernen van de gemeente Stichtse Vecht.

Aansluiten bij het bestaande
In Roermond namen Désirée Meertens, Netwerkcoördinator Palliatieve Zorg en Roos van Kessel, gebiedscoördinator van de zorg- en welzijnsorganisatie Vijf, het initiatief tot de lokale proeftuin. In Roermond was net Vijf opgericht, de plek waar inwoners van Roermond terecht kunnen voor alle vragen op het gebied van zorg en welzijn. ‘We hadden dus al een samenwerkingsverband en hoefden niet helemaal vanuit niets te beginnen’, vertelde Meertens tijdens de webinar. Dat past helemaal bij de uitgangpunten van de proeftuinen, aldus Sandrina Sangers. ‘We sluiten zoveel mogelijk aan bij wat er al is binnen een gemeente. Elke proeftuin is daarmee maatwerk, want in elke gemeente ziet de sociale kaart er anders uit en bestaan heel verschillende relaties en samenwerkingsverbanden.’

Huisbezoeken stroomlijnen
In Roermond wordt vanuit één van de experimenten gewerkt aan een handreiking voor hetstroomlijnen van alle bestaande huisbezoeken. Het doel is dat de partners de palliatief wijkverpleegkundige zo vroeg mogelijk betrekken bij een cliënt of patiënt, bijvoorbeeld aansluitend op een Wmo-aanvraag. Deze kan dan zo snel mogelijk het preventief huisbezoek afleggen en een centrale rol spelen bij het tijdig signaleren en coördineren van hulpvragen. Veel organisaties kenden de palliatief wijkverpleegkundige en het preventief huisbezoek nog niet. Een tweede experiment in Roermond betreft een werkwijze vancasuïstiekbespreking op alle vier de dimensies, die moet leiden tot betere zorg op maat voor thuiswonende inwoners met een ongeneeslijke ziekte. Een derde initiatief betreft de informatie aan inwoners via dewijkinformatiepunten. Ook Roermond heeft de intentie om de resultaten van de proeftuin in andere wijken uit te rollen.

Betrokken bestuurders

In Zundert is de gemeente zelf initiatiefnemer van de lokale proeftuin. ‘De betrokkenheid en instemming van bestuurders van deelnemende organisaties is belangrijk voor het succes van een proeftuin’, aldus Sandrina Sangers. Enthousiasme van het gemeentelijk bestuur helpt andere organisaties soms over de streep om ook deel te nemen, is haar ervaring. Via (oud)wethouder Twan Zopfi werd Arjan Koreman, beleidsmedewerker sociaal domein bij de gemeente Zundert, betrokken bij de proeftuin. Hij was meteen enthousiast en zag mooie kansen voor samenwerking om inwoners met een ongeneeslijke ziekte meer dan alleen medische ondersteuning te bieden. Hij nam contact op met Kitty van de Ven, coördinator Netwerk Palliatieve Zorg in de regio, om samen meer organisaties te betrekken. Dat bleek niet altijd makkelijk, want iedereen is ‘druk’ en heeft geen tijd. ‘Maar na wat inspanning, kan het ook verlichting geven, omdat je de zorg en ondersteuning verdeeld.’ In Zundert sloten uiteindelijk de huisartsen niet aan. ‘Dat is erg jammer. Ze zeiden: we kennen iedereen al. Maar de vraag is of je elkaar wel écht kent en van elkaar weet wat je kunt betekenen in relatie tot palliatieve zorg.’ Ook voor Kitty van de Ven was het sociaal domein een vrij onbekende wereld. ‘In de palliatieve zorg is het medisch domein vaak erg overheersend. Daar maak ik me ook schuldig aan.’

‘Vaak is het medisch domein erg overheersend. Daar maak ik me ook schuldig aan’.  

Rol gemeente
Arjan Koreman realiseert zich dat veel gemeenten zich afvragen of ze wel een rol of een taak hebben bij palliatieve zorg voor hun inwoners. Hij is overtuigd van wel. ‘Er komt een enorme vergrijzing op ons af en voor die ouderen moet gezorgd worden. Daar zijn wij medeverantwoordelijk voor. Medisch is het vaak wel goed geregeld, maar sociaal, voor de mens als geheel, daar valt nog veel te doen. Wil je elkaar weten te vinden voor die ondersteuning, dan moet je elkaar kennen en samenwerken. Je moet elkaar actief opzoeken.’

Vincent van GoghHuis

Eén van de partners in de proeftuin Zundert is het Van GoghHuis. Daar werd samen met het Centrum voor Levensvragen en het Netwerk Palliatieve Zorg een avond voor inwoners georganiseerd onder de titel ‘Het goede gesprek’. Er werd gesproken over goed leven en goed sterven aan de hand van het leven en de schilderijen van Vincent van Gogh. De avond was een groot succes en zal een vervolg krijgen. ‘We willen twee keer per jaar deze gespreksbijeenkomsten houden, voor specifieke doelgroepen’, aldus van de Ven. ‘Bijvoorbeeld voor ouderen van de dagbesteding in Zundert.’
Het initiatief wordt nu breder opgepakt door het Centrum voor Levensvragen, zodat geestelijk verzorgers landelijk ‘Het goede gesprek’ kunnen organiseren en in gesprek kunnen gaan aan de hand van cultuuruitingen.

Inspireren en leren
Wat Kitty van de Ven betreft, zijn er meer proeftuinen of leerwerkplaatsen, nodig. ‘Ik wil graag meer kleinere gemeenten benaderen om een proeftuin of leerwerkplaats te starten. Het is heel inspirerend voor zorgverleners om het sociaal domein te leren kennen en erg belangrijk om het sociaal domein iets te leren over palliatieve zorg.’

Meer informatie en achtergronden

Lees het verslag van de transitiebijeenkomst van de proeftuin Maarssen met een uitgebreide beschrijving van de concrete resultaten vanuit de vier lokale experimenten.

Lees meer achtergronden en interviews over de lokale proeftuinen in Maarssen, Roermond en Zundert en hun deelnemers. Je vind er onder andere interviews met enkele sprekers bij de webinar, zoals Arjan Koreman, Kitty van de Ven en Désirée Meertens.

Lees het artikel over het belang van experimenteren in lokale proeftuinen.

Bekijk de film over het Centrum voor Levensvragen – Experts in zingeving en geestelijke verzorging thuis

Lees meer over geestelijke verzorging thuis

Lees/ download de folder Sociale benadering palliatieve zorg en ondersteuning van Agora

Download de brochure ‘De palliatieve benadering – Tools en producten voor kennis en bewustwording’ en ga zelf aan de slag met de sociale benadering palliatieve zorg.

Download het boekje ‘10 ingrediënten voor een succesvolle proeftuin’, met de ervaringen uit de gemeente Oude-IJsselstreek.

Lees meer over PaTz-groepen en Palliatieve zorg thuis