Terugblik: online bijeenkomst Sensitief zijn voor levensvragen in de omgang met ouderen

22 april 2022

Op 13 april organiseerde Agora een online bijeenkomst met Samen Ouder Worden en STEM over het omgaan met levensvragen bij ouderen. Ruim 70 geïnteresseerde professionals en vrijwillige ondersteuners verdiepten zich in de zingevingsthematiek bij ouderen en deden inzichten op over het gevoelig(er) worden voor zingevingsvragen in de dagelijkse praktijk. Ook gingen ze hierover met elkaar in gesprek.

Na een inleiding over de ondersteuningsbehoeften van mensen met een ongeneeslijke of chronische aandoening en mensen die kwetsbaar zijn door ouderdom op het fysieke, sociale en psychische vlak en zingeving door gespreksleider Guido Schürmann volgden presentaties van Petra van Loon van het programma Samen Ouder Worden en Bert Buizert van STEM.

Omgaan met levensvragen roept vragen op

Met het ouder worden nemen zingevingsvragen toe, doordat mensen vaker ontregelende ervaringen hebben, zoals het verlies van een dierbare. Wanneer iemand te maken heeft met (toenemende) lichamelijke of geestelijke beperkingen, beperkt contact heeft met de buitenwereld, of eenzaam is. Wanneer iemand zit met vraagstukken die bijna niet te beantwoorden zijn, en daar met niemand over kan praten. Maatschappelijke ontwikkelingen zoals vergrijzing, verstedelijking, de toename van het aantal eenpersoonshuishoudens, en minder toegang tot steun spelen hierbij ook een rol.

De meeste mensen zijn veerkrachtig. Hen lukt het om een eigen steunnetwerk te organiseren en hun zingevingsvragen beantwoord te krijgen. Maar sommige ouderen lukt dit niet. In Nederland zijn er zo’n 1 miljoen vrijwilligers. Dit zijn mensen die in de laatste levensfase emotionele, affectieve steun bieden, én vrijwilligers die helpen bij praktische zaken, zoals boodschappen of de administratie. In de omgang met ouderen door deze laatste groep doen zich situaties voor waar levensvragen spelen. Ook dan willen ouderen zich gehoord en gezien voelen. Om persoonlijke aandacht te geven aan levensvragen, is het belangrijk om in het reguliere contact een gevoeligheid te ontwikkelen voor wat iemand ter sprake brengt en te weten hoe je hiermee om kunt gaan.

Sensitief voor levensvragen: signaalfunctie

Het omgaan met levensvragen roept vaak onzekerheid op bij vrijwilligers: Hoe merk ik of iemand een vraag heeft, durf ik hierop in te gaan, wie ben ik als persoon om een gesprek hierover te mogen hebben? Wat doe ik als ik ergens tegenaan loop?

Vaak komt het voor dat mensen niet zelf over zingevingsvragen beginnen of hun vragen verhullen. Voor de oplettende ondersteuner kunnen verschillende indirecte signalen aanwijzingen zijn dat er zingevingsvragen spelen: stapels ongeopende brieven in huis, tekenen van (lichte) vervuiling, of medicatie die al dagen niet verplaatst lijkt te zijn. Het verhaal over een overleden buurvrouw, of het vertellen van telkens terugkerende verhalen: ook dit zijn voorbeelden die voor de sensitieve ondersteuner de aanleiding kunnen zijn om aandacht te geven aan zingeving.

Om hier goed mee om te gaan bieden Samen Ouder Worden en STEM handvatten en informatie voor vrijwilligerscoördinatoren, trainers en ondersteuners.

ABC: Aandacht, Begeleiding, Complexiteit

Het ABC-model helpt vrijwilligers om een juiste plek in te nemen als het gaat om het geven van aandacht. In veel gevallen werkt het luisteren en geven van aandacht heel goed. Soms is er meer begeleiding nodig, en wanneer iemand voor een complexe situatie komt te staan is het handig om door te verwijzen naar de vrijwilligerscoördinator, een geestelijk verzorger via een van de landelijke Centra voor Levensvragen of andere ondersteuner.

Na de presentaties volgden twee gespreksrondes met de deelnemers. Ze gingen met elkaar in gesprek over hoe ze levensvragen aan de orde stellen, zelf ondersteunen of doorverwijzen. Deelnemers reflecteerden op hun eigen rol en de waardevolle bijdragen die ze bieden in het contact met de ander. Hierin kwam naar voren dat er bij vrijwilligers wel eens de angst is om iets verkeerds te zeggen, en het besef dat je altijd wel iets kan en mag missen. Ook komt het grote regelmaat onderliggende rouw ter sprake en is het helpend om te benoemen wat je hoort.

Meer weten over gesprekken over zingeving en levensvragen?

• Welke vragen kan iemand hebben in deze fase van het leven?
• Zingevingsvragen, bij wie kun je terecht?
• Samen Ouder Worden
• STEM

Verder praten of verder lezen over zingeving?

Dat kan via het Agora kanaal: De palliatieve benadering

Geestelijke Verzorging Thuis
Sinds 2019 kunnen mensen die thuis wonen ondersteuning krijgen van een geestelijk verzorger. Geestelijk verzorgers bieden professionele begeleiding bij zingeving en levensvragen. Ze bieden een luisterend oor, een troostend woord, rituelen en een goed gesprek. Een vertrouwelijk gesprek met een geestelijk verzorger kan opluchten. En hij of zij kan helpen bij het nemen van belangrijke beslissingen. Ook nemen zij deel aan multidisciplinair overleg en PaTz-groepen, en verzorgen zij onderwijs en trainingen aan professionals en vrijwilligers. Om mensen met levensvragen tijdig door te verwijzen naar een geestelijk verzorger is het belangrijk om (proactief) levensvragen te signaleren en te herkennen.

Vergoedingen
Voor onderstaande groepen wordt een aantal gesprekken met een geestelijk verzorger vergoed:
• thuiswonenden van 50 jaar en ouder
• mensen met een ongeneeslijke aandoening en hun naasten
• Gezinnen met een ernstig ziek kind (t/m 18 jaar)

Meer informatie
• Pratenoverlevensvragen.nl
• Geestelijke Verzorging Thuis
• Geestelijke Verzorging Nederland
• Veelgestelde vragen Geestelijke Verzorging Thuis
• Geestelijke Verzorging Thuis: in de media

Waar vind ik een geestelijk verzorger?
• Landelijk telefoonnummer Zingeving en Levensvragen: 085 00 43 063
• Plattegrond: Vind ondersteuning bij jou in de buurt
• Netwerk Integrale Kindzorg

Instrumenten voor professionals
• Infographic Zingevingsvragen: Bij wie kun je terecht?
• Palliatieve benadering: met wie kun je samenwerken?
• Infographic: Vier dimensies van palliatieve ondersteuning