Zonder Zin geen Welzijn
9 december 2024
Aandacht voor zingeving integreren in het sociaal domein: Hoe doe je dat? Om antwoord te geven op deze vraag is vanuit de Kenniswerkplaats Zingeving in 2022-2024 een literatuur- en behoeftenonderzoek gedaan onder zelfstandig wonende wijkbewoners 50+ en sociaal werkers. Tevens zijn goede praktijken op het gebied van zingevingsondersteuning in het sociaal domein geïnventariseerd. Op basis van de uitkomsten van het onderzoek is een nieuwe onderwijsmodule ontwikkeld.
Zingeving(sbehoeften)
Zingeving gaat over de verbinding met onszelf, de ander en het andere of hogere. Het is belangrijk om aandacht te hebben voor zingevingsbehoeften omdat dit de kwaliteit van leven van mensen verbetert (Jacobs, 2020).
Ieder mens heeft een aantal van elkaar te onderscheiden universele zingevingsbehoeften (Derkx, 2015). Zo hebben we allemaal behoefte om ons te verbinden met een waardevol doel, om ons eigen leven en handelen te zien als goed, inclusief de behoefte om van betekenis te zijn voor anderen (de samenleving). Ook heeft iedereen behoefte aan positieve zelfwaardering en erkenning (eigenwaarde) en aan zeggenschap en effectief handelen (competentie). Daarnaast omvat zingeving de behoefte om gebeurtenissen in het leven te kunnen verklaren, ordenen en samenhang te ervaren. En het gaat het om de behoefte aan verbondenheid met anderen, het deel uit maken van een groter geheel (transcendentie) en om de behoefte aan verrassende, interessante momenten (verwondering) in het leven.
In het onderzoek Zonder zin geen welzijn – Brancheproject zingeving in het sociaal domein Kennisplein Zingeving geven zowel wijkbewoners als sociaal werkers aan aandacht voor deze zingevingsbehoeften en -vragen belangrijk te vinden: ‘Zingeving is een deel van het leven, een gegeven. Het zit door alles heen. Sociaal werkers moeten daar een antenne voor hebben’ (cliënt). De zingevingsvragen in het sociaal domein zijn veelal verbonden aan sociale vraagstukken als armoede, schulden, eenzaamheid, verlies en mentale weerbaarheid. Van betekenis willen zijn en zingevingsbehoeften als ‘morele rechtvaardigheid’, ‘meedoen’ en ‘ertoe doen’ komen bij deze problematiek makkelijk in het gedrang.
De geïnterviewde wijkbewoners vinden het dan ook belangrijk dat sociaal werkers doorvragen bij onbestemde gevoelens en hen als het ware taal geeft aan wat hen, ook op zingevingsniveau, bezighoudt.
Casus
Een vrouw van 60 jaar is slachtoffer van de toeslagenaffaire. Zij heeft last van hartaanvallen en longontstekingen. Daarnaast speelt eenzaamheid een rol. De toeslagenaffaire heeft tot bestaansonzekerheid geleid. Haar gedrag wordt bepaald door haar pogingen deze situatie te overleven. Bij mevrouw dreigt opeenvolgende sociale problematiek, die aanleiding geeft tot zingevingsvragen: bestaansonzekerheid, isolement, verlies van eigenwaarde omdat zij geen goede moeder kan zijn etc. Ondersteuning is niet alleen gericht op financiële compensatie maar ook zingevingsbehoeften zoals haar behoefte aan verbinding, aan morele rechtvaardigheid, eigenwaarde, contact en erbij horen. Als gevolg van deze integrale aanpak knapt zij zienderogen op!
(Het Goede Gesprek – wmo radar 2022)
Ondersteuningsbehoeften
Ook volgens het beroepsprofiel (BPSW, 2022) hoort aandacht voor zingeving tot de specifieke competenties van sociaal werkers. Hoewel het belang van zingevingsondersteuning wordt onderschreven, hanteren sociaal werkers geen eenduidige manier van gespreksvoering en is er geen eenduidige opvatting of aandacht voor zingeving bij het werk van de sociaal werker hoort. (Holman, 2023). Aandacht voor zingeving komt alleen tot zijn recht als wordt afgestemd op de ondersteuningsbehoeften van sociaal werkers:
Inspirerende praktijkvoorbeelden
Er bestaan inmiddels veel inspirerende praktijkvoorbeelden die sociaal werkers kunnen helpen bij het signaleren, bespreken en begeleiden bij zingevingsvragen en -behoeften. In het onderzoek is een kwalitatieve selectie van 20 praktijkvoorbeelden opgenomen. De geselecteerde scholingen, interventies en samenwerkingsverbanden sluiten aan bij deze ondersteuningsbehoeften en dragen bij aan:
- Het stimuleren van een betekenisvol leven van cliënten vanuit het adagium ‘niet problematiseren, maar normaliseren’;
- Een basishouding voor betekenisvolle zingevingsondersteuning vanuit een juiste bejegening;
- Aandacht voor de eigen zingevingsvragen van sociaal werkers;
- De juiste randvoorwaarden voor zingevingsondersteuning, zoals een training voor beginnende sociaal werkers en/of ruimte voor intervisie;
- Interprofessionele samenwerking tussen sociaal werkers en geestelijk verzorgers die zijn aangesloten bij de Centra voor Levensvragen. Je hoeft het dus niet alleen te doen!
Structurele inbedding
We zijn er nog niet! Zingevingsondersteuning vraagt om structurele aandacht en inbedding. De onderwijsmodule ‘Blik op Zin’ (in ontwikkeling) wil op een passende manier bijdragen aan integratie van aandacht voor zingeving in het sociaal domein.
Laten we met elkaar focussen op verbinding, want ZONDER ZIN GEEN WELZIJN!
Literatuur en websites
- BPSW. (2022) Beroepsprofiel van de sociaal werker. Utrecht. Beroepsvereniging van Professionals in Sociaal Werk.
- Derkx, P. (2015) The future of humanism. In A.Copson & A.Grayling (Reds.) The Wiley Blackwell handbook of humanism (pp.426-439). John Wiey & sons.
- Holman, M. (2023). Zingevingsvraagstukken in het sociaal domein. Utrecht: Universiteit voor Humanistiek, Masterthesis.
- Jacobs, G. (2020) Zin in geestelijke verzorging [oratie]. Universiteit voor Humanistiek.
- Kenniswerkplaats Zingeving (2024) – Kennisplein Zingeving- Kennissynthese
Webinar
Meld je aan voor de webinar ‘Zonder Zin geen Welzijn – Aandacht voor zingeving in het sociaal domein’, op 11 februari 2025 van 15.30 – 17.00 uur via ons 1SD-kanaal, waarin we nader ingaan op het onderzoek en we praktische handvatten bieden om zelf met zingeving aan de slag te gaan.
Zorg en Welzijn
Bovenstaand artikel verscheen in december 2024 in Zorg + Welzijn Magazine.
Auteur: Rinske Boomstra, beleidsadviseur Agora, rboomstra@agora.nl
Illustraties: Mathanje Huisman, mathanje@praktijksucces.nl
Delen: